Μητροφάνης Α΄ - Επίσκοπος της πόλεως του Βυζαντίου.

Αριστερά: Ο Άγιος Μητροφάνης, τοιχογραφία δια χειρός κυρ Μανουήλ Πανσέληνου.

Δεξιά: Σκίτσο του Χ. Φωτιάδη που απεικονίζει τον Άγιο Μητροφάνη να δείχνει σχεδιάγραμμα της Αγια Σοφιάς στον Μέγα Κωνσταντίνο.

Ο Μητροφάνης Α΄ ήταν επίσκοπος του Βυζαντίου από το 306 έως το 314, δηλαδή την εποχή που ο Κωνσταντίνος Α΄ αποφάσισε να μεταφέρει εκεί την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Υπήρξε γιος του Δομετίου, αδελφού του αυτοκράτορα της Ρώμης Πρόβου. Ο Δομέτιος πολύ νωρίς ασπάσθηκε τον Χριστιανισμό και εκατοίκησε στο Βυζάντιο. Εκεί σχετίσθηκε πνευματικώς με τον Επίσκοπο Τίτο, τον οποίο και διαδέχθηκε στον θρόνο του Βυζαντίου και αυτόν αλληλοδιαδόχως οι γιοι του Πρόβος και Μητροφάνης.

Επί των ημερών του Αγίου Μητροφάνους, έπαυσαν οι κατά των Χριστιανών διωγμοί και ο αυτοκράτορας και μετέπειτα Άγιος, Μέγας Κωνσταντίνος, έκτισε την Κωνσταντινούπολη στην περιφέρεια του Βυζαντίου, μεταφέρων εκεί την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του από την Ρώμη. Επομένως ο Μητροφάνης ονομάστηκε ο πρώτος Αρχιεπίσκοπος της Αγίας Πόλεως αυτής, μετά την μετονομασία της από Βυζάντιον σε Κωνσταντινούπολις και επί των ημερών της Αρχιεπισκοπείας του ετέθησαν τα θεμέλια των τριών μεγάλων ναών της Βασιλίδος των Πόλεων, ήτοι της Αγια Σοφιάς, της Αγίας Ειρήνης και της Αγίας Δυνάμεως, ως επίσης μετεκομίσθησαν από της Ιερουσαλήμ οι 12 κόφινοι της αρτοκλασίας του Κυρίου και απετέθησαν «εν τω ειλήματι του Φόρου».

Θεωρούσε το επισκοπικό αξίωμα ύψιστη εκκλησιαστική διακονία και γι’ αυτό φρόντισε να ασκήσει την ποιμαντορία του με ακρίβεια και φόβο Θεού. Παροιμιώδης υπήρξε η ταπεινοφροσύνη του και η καλοσύνη του.

Χιλιάδες αναξιοπαθούντες έβρισκαν καταφύγιο, παρηγοριά και βοήθεια σε αυτόν. Υπήρξε επίσης και άνθρωπος της προσευχής και της καλλιέργειας των αρετών. Γι’ αυτό και ο Θεός τον αντάμειψε με το χάρισμα της θαυματουργίας.

Αλλά ο Μητροφάνης βρισκόταν σε βαθύ γήρας και του ήταν αδύνατο να ασκήσει τα επισκοπικά του καθήκοντα. Γι’ αυτό παρεχώρησε το θρόνο στον άξιο διάδοχό του άγιο Αλέξανδρο (314-336). Όμως δεν έμεινε μακριά από τα προβλήματα του θρόνου.

Κατά τον χρόνο συγκλήσεως της A’ εν Νικαία Οικουμενικής Συνόδου (325) ο Μητροφάνης ήταν στο 117ο έτος της ηλικίας του και ευρίσκετο κλινήρης. Έτσι μη δυνηθείς να συμμετάσχει στις εργασίες της Συνόδου, όρισε και αντιπροσωπεύτηκε υπό των μετέπειτα διαδόχων του και Αγίων της Εκκλησίας μας, Αλεξάνδρου Πρωτοπρεσβυτέρου και Παύλου Αναγνώστου (του κατόπιν Ομολογητού).

“Λαβών ουρανόθεν δι΄ Αγγέλου πληροφορίαν, εκοιμήθη εν ειρήνη την 4ην Ιουνίου του 325 μ.Χ.”

Η κηδεία του τελέστηκε υπό του επιστρέφοντος από τη Σύνοδο της Νικαίας Επισκόπου Νισίβιδος της Μεσοποταμίας Αγίου Ιακώβου. Ο λαός θρήνησε τον σεβάσμιο και άγιο Επίσκοπό του.

Κατά την παράδοση, ο Μέγας Κωνσταντίνος προς τιμήν του έκτισε ναό εντός του οποίου ανεστηλώθη και η εικόνα του και τον οποίον κατέστρεψαν οι Αρειανοί. Κατ΄ άλλους ο ναός του ήταν πλησίον του ναού του Αγίου Μάρτυρος Ακακίου στην συνοικία Επτάσκαλον και εκεί φυλάσσονταν και τα ιερά του λείψανα τα οποία κάηκαν κατά τους χρόνους του διωγμού του Κωνσταντίνου Ε’ του Κοπρώνυμου.

Η Σύναξη του Αγίου Μητροφάνους ετελείτο στη Μεγάλη Εκκλησία και στο σεβάσμιο ναό αυτού, κοντά στο ναό της Μεγάλης Εκκλησίας ανερχομένης της Λιτής στο Φόρο.

Σήμερα η θαυματουργός και ευωδιάζουσα κάρα του, φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους.

Η μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία μας στις 4 Ιουνίου.