Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος

Αριστερά: Ο Ανδρόνικος Β’, σε τοιχογραφία από τη Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών.

Κέντρο: Χρυσόβουλος λόγος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’. Ο αυτοκράτορας εξέδωσε το χρυσόβουλο προκειμένου να πάρει πίσω κάποια προνόμια τα οποία στο παρελθόν είχε εκχωρήσει στον μητροπολίτη Μονεμβασίας.

Δεξιά επάνω: Στην αρχή του εγγράφου υπάρχει μια μικρογραφία με τον αυτοκράτορα να παραδίδει -υποτίθεται- το χρυσόβουλο στον Χριστό.

Δεξιά κάτω: Στο τέλος του εγγράφου βλέπουμε την ιδιόχειρη υπογραφή του αυτοκράτορα, με κόκκινη μελάνη.

Ο Χρυσόβουλος λόγος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ που βλέπουμε στη φωτογραφία βρίσκεται στο 
Βυζαντινό και Χριστιανικό μουσείο της Αθήνας.

Ο Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος ήταν μεγαλύτερος γιος και διάδοχος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου. Διετέλεσε Βυζαντινός αυτοκράτορας από τις 11 Δεκεμβρίου του 1282 έως το 1328. Την περίοδο από 1294 έως 1320 είχε για συν-αυτοκράτορα τον γιό του Μιχαήλ Θ’ Παλαιολόγο.

Είχε κάνει δύο γάμους. Το 1272, ο Ανδρόνικος παντρεύτηκε την Άννα της Ουγγαρίας, κόρη του βασιλιά Στέφανου Ε’ της Ουγγαρίας. Παρά το γεγονός ότι ο γάμος αυτός είχε κανονιστεί από τον πατέρα του, Μιχαήλ Η’, για λόγους πολιτικούς, ωστόσο, η αγάπη μεταξύ του ζεύγους ήταν τέτοια που ο Ανδρόνικος επηρεάστηκε έντονα από τον θάνατο της συζύγου του, το 1281. Δύο τέκνα γεννήθηκαν από τον γάμο αυτό: Ο Μιχαήλ Θ’, ο οποίος διετέλεσε συν-αυτοκράτορας και ο Κωνσταντίνος ο πορφυρογέννητος, ο οποίος έλαβε τον τίτλο του δεσπότη.

Το 1284, ο Ανδρόνικος Β’ παντρεύτηκε εκ νέου με τη Γιολάντα του Μομφερράτου, κόρη του Γουλιέλμου Ζ’ του Μομφερράτου και της Βεατρίκης της Καστίλης. Ο γάμος αυτός έδωσε την δυνατότητα στον Ανδρόνικο να κατοχυρώσει τον τίτλο τού « βασιλιά της Θεσσαλονίκης », τον οποίον έφερε ο πεθερός του, και να θέσει τέλος στις διεκδικήσεις της οικογένειας του Μομφερράτου στην Θεσσαλονίκη. Η μητέρα της Γιολάντας, η Βεατρίκη ήταν τρισεγγονή του Ισαακίου Β’ Αγγέλου και τρισεγγονή της Ευδοκίας Κομνηνής. Βαπτισμένη ως «Ειρήνη», η δεύτερη αυτή σύζυγος του έδωσε τέσσερα τέκνα: Τον Ιωάννη, τον Θεόδωρο, την Σιμωνίδα και τον Δημήτριο.

Επιθυμώντας να ακολουθήσει το λατινικό τυπικό, η Ειρήνη ζήτησε η Αυτοκρατορία να μοιραστεί μεταξύ όλων των τέκνων του Ανδρόνικου Β’, ώστε να εξασφαλίσει με αυτό τον τρόπο μερίδιο κληρονομιάς και για τα δικά της τέκνα, σε βάρος του Μιχαήλ Θ’. Όταν ο Ανδρόνικος Β’ αρνήθηκε, η Ειρήνη εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη με τους γιους της και εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη, από όπου δεν έπαψε να μηχανορραφεί σε βάρος του συζύγου της.

Όσο τώρα για τη βασιλεία του Ανδρόνικου ήταν μακρόσυρτη και οικτρή…

Απέτυχε να εκμεταλλευθεί την παρακμή των Σελτζούκων. Ένα κενό που το συμπλήρωσαν οι Οθωμανοί. Πήρε κάποιες αποφάσεις με ολέθρια αποτελέσματα…

Αντιλαμβανόμενος την άρνηση των υπηκόων του να δεχθούν τα τετελεσμένα της συμφωνίας της Λυών για την ένωση των εκκλησιών, φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις του πατέρα του Μιχαήλ Η’. Από εκεί και πέρα, υπό το φως των εντονότατων οικονομικών δυσκολιών τις οποίες κληρονόμησε, προχώρησε σε δραστικές περικοπές των στρατιωτικών δαπανών, με κύρια ολέθρια ενέργεια την πλήρη κατάργηση του Βυζαντινού Ναυτικού. Έτσι, γρήγορα βρέθηκε εκτεθειμένος στους εκβιασμούς και τις απειλές των Γενουατών και των Βενετών, προκειμένου να καλυφθεί το κενό αυτό.

Η χειρότερη ίσως από τις αποφάσεις του στον τομέα της στρατιωτικής πολιτικής του, ήταν η πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας το 1302, υπό τη διοίκηση του Ρογήρου του Φλορ. Η εταιρεία αυτή ήταν ουσιαστικά μια ομάδα τυχοδιωκτών, κυρίως Ισπανών μισθοφόρων, οι οποίοι υπό τις διαταγές του αρχηγού τους επιδίδονταν σε πειρατεία, ληστεία και επιδρομές λεηλασίας. Ο οξυδερκής Ρογήρος προσέφερε τις Υπηρεσίες του στον Ανδρόνικο, με ανταλλάγματα πέρα από κάθε προσδοκία του. Αφού ξεκίνησε με κάποιες σποραδικές επιτυχείς μάχες κατά των Οθωμανών στη Μικρά Ασία, επέστρεψε στις παλαιές του συνήθειες της πειρατείας και ληστείας, αγνοώντας τις εντολές του εργοδότη του, απαιτώντας όμως σταθερά τις μισθοφορικές αποζημιώσεις από τον Ανδρόνικο. Η δολοφονία του Ρογήρου το 1305 στην Αδριανούπολη, από κάποιον που είχε αδικήσει, προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση της ομάδας του. Έως το 1311, οι Καταλανοί λυμαίνονταν την ελληνική χερσόνησο, όπου επιδίδονταν σε ανείπωτες σφαγές και καταστροφές, πρωτόγνωρης ωμότητας και βίας. Κύριος στόχος τους ήταν η Θράκη, η οποία ερημώθηκε. Τελικά κατέλαβαν την Αθήνα και την εξουσία στο Δουκάτο των Αθηνών, έως το 1388.

Η αδυναμία του Ανδρόνικου να αναστρέψει την καταστροφική πορεία του κράτους, η πείνα, η φορολογία, η ερήμωση της Θράκης και της Ελλαδικής χερσονήσου, αλλά και η ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία, τον κατέστησαν εξαιρετικά αντιδημοφιλή. Ο γιος του και συν-βασιλέας, Μιχαήλ Θ’, πέθανε πρόωρα.

Μετά τον θάνατο του γιου του, Μιχαήλ Θ’, ο Ανδρόνικος B’ δεν ήθελε να αφήσει το θρόνο στον εγγονό του Ανδρόνικο Γ’. Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος ενεπλάκη στην υπόθεση δολοφονίας του αδελφού του Μανουήλ, και για το λόγο αυτό ο αυτοκράτορας παππούς του τον αποκήρυξε.

Ο εγγονός του βρήκε υποστηρικτές και ξεκίνησε έναν εμφύλιο πόλεμο που κράτησε από το 1321 μέχρι το 1328, μέχρι που ανέλαβε τελικά την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα.

Ο Ανδρόνικος Γ’ εκτόπισε τον Ανδρόνικο Β’ σε μοναστήρι με το όνομα Αντώνιος, όπου έμεινε ως το θάνατό του, 4 χρόνια μετά, το 1332. Το σώμα του μεταφέρθηκε και ενταφιάστηκε στην μονή του Λιβός.

Ο Ανδρόνικος Β’ παρά τις άοκνες προσπάθειές του και τη βούλησή του για σωτηρία, ο διστακτικός και αδύναμος χαρακτήρας του, αλλά και ορισμένες τραγικά λανθασμένες αποφάσεις, σε συνδυασμό με μια σειρά δυσμενών εξωτερικών εξελίξεων, ανέστειλαν την όποια αμυδρή ελπίδα ανάκαμψης του κράτους είχε διαφανεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα του. Αντίθετα η μεγαλύτερη συνεισφορά του συνίστατο στο ότι έλαβε υπό την προστασία του την παιδεία, τα γράμματα και τις τέχνες. Μέγας Λογοθέτης του υπήρξε ο Θεόδωρος Μετοχίτης ενώ στην Αυλή του είχαν συγκεντρωθεί λόγιοι, ποιητές, ιστορικοί και θεολόγοι.