Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος

Αριστερά: Λεπτομέρεια από μικρογραφία χειρογράφου ενός Επιταφίου που συνέταξε ο Μανουήλ Β’ το 1407 για τη μνήμη του αδελφού του Θεοδώρου Α’ δεσπότου Μωρέως. (Κωνσταντινούπολη, 1409-1411. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι, DEPARTEMENT DES MANUSCRITS).

Κέντρο επάνω: Χρυσόβουλο του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου, γραμμένο λατινικά και ελληνικά, με το οποίο αποδίδει διάφορα λείψανα στο αββαείο του Αγίου Διονυσίου (Σαιν Ντενί) στο Παρίσι.

Η υπογραφή διαβάζεται με τις συντμήσεις του ως εξής:

+ Μανουήλ εν Χ(ριστ)ώ τω Θ(ε)ώ πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ ρωμαί(ων) ο παλαιολόγος.

Το έγγραφο υπογράφτηκε από τον αυτοκράτορα στο Παρίσι, στις 23/11/1402. (Εθνική βιβλιοθήκη Ισπανίας & Αββαείο του St. Denis στο Παρίσι).

Κέντρο κάτω: Μισό Σταυράτον νόμισμα του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου.

Δεξιά: Μικρογραφία που αναπαριστά τον Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο, την σύζυγό του, αυτοκράτειρα Ελένη, μετέπειτα Αγία Υπομονή, και τρία από τα παιδιά τους: Ιωάννη, Θεόδωρο και Ανδρόνικο, να ευλογούνται από την Παναγία. Κωνσταντινούπολη, 1403-5. Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.

Στη μικρογραφία αναφέρεται για τον καθένα τους ξεχωριστά:

●ΜΑΝΟΥΗΛ ΕΝ ΧΩ ΤΩ ΘΩ ΠΙCΤΟC ΒΑCΙΛΕΥC ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC ΚΑΙ ΑΕΙ ΑΥΓΟΥCΤΟC

(Μανουήλ εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων ο Παλαιολόγος και αεί Αύγουστος).

●ΕΛΕΝΗ ΕΝ ΧΩ ΤΩ ΘΩ ΠΙCΤΗ ΑΥΓΟΥCΤΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙCΑ ΡΩΜΑΙΩΝ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΙΝΑ

(Ελένη εν Χριστώ τω Θεώ πιστή Αυγούστα και αυτοκρατόρισσα Ρωμαίων η Παλαιολογίνα).

●ΙΩ ΕΝ ΧΩ ΤΩ ΘΩ ΒΑCΙΛΕΥC Ο ΥΙΟC ΑΥΤΟΥ

(Ιωάννης εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς ο υιός αυτού).

●ΘΕΟΔΩΡΟC Ο ΠΟΡΦΥΡΟΓΕΝΝΗΤΟC ΕΥΤΗΧΗC ΔΕCΠΟΤΗC Ο ΥΙΟC ΑΥΤΟΥ

(Θεόδωρος Πορφυρογέννητος ευτυχής Δεσπότης ο υιός αυτού).

●ΑΝΔΡΟΝΙΚΟC ΑΥΘΕΝΤΟΠΟΥΛΟC ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC Ο ΥΙΟC ΑΥΤΟΥ

(Ανδρόνικος Αυθεντόπουλος Παλαιολόγος ο υιός αυτού).

Ο Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 1391 έως το θάνατό του στις 21 Ιουλίου του 1425.

Γιός του Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου και της Ελένης Καντακουζηνής και αδελφός του Ανδρόνικου Δ’, γεννημένος στις 27 Ιουνίου του 1350.

Μετά το θάνατο του πατέρα του Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου και δεδομένου του πραξικοπήματος του ανιψιού του, γιου του Ανδρονίκου Δ’ (και νομίμου διαδόχου με βάση τη συμφωνία του 1379) Ιωάννου Ζ’, ο Μανουήλ ανέλαβε την εξουσία.

Ήταν χαρισματικός και με πολιτικές ικανότητες. Λόγιος και υμνωδός. Ένας συνετός και σοφός ηγεμόνας σε δύσκολους καιρούς. Όλη του τη ζωή προσπαθούσε να εξισορροπήσει ανάμεσα στις απαιτήσεις των Τούρκων και των παπικών. Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, διατήρησε το καθεστώς της υποτέλειας που είχε εγκαινιάσει ο πατέρας του. Έτσι, κλήθηκε να υπηρετήσει στο πλευρό του Βαγιαζήτ σε στρατιωτικές επιχειρήσεις των Τούρκων όπως στην πολιορκία της Φιλαδελφείας το 1390, τελευταίου βυζαντινού προπυργίου στη δυτική Μικρά Ασία.

Αργότερα όμως, μετά από κάποιες εκρήξεις αστάθειας του Σουλτάνου, αποφάσισε να διακόψει κάθε υπηρεσία στους Τούρκους. Έξαλλος ο Βαγιαζήτ απάντησε με άμεση πολιορκία της Πόλης το 1394, η οποία έμελλε να κρατήσει με κυμαινόμενη ένταση, για 8 χρόνια.

Την ίδια περίπου εποχή, η Δύση κινητοποίησε στρατεύματα που έφταναν τις 100.000 κατά των Τούρκων. Η ήττα των νέων Σταυροφόρων στη Νικόπολη το 1396, σήμανε και το τέλος των ουσιωδών προσπαθειών της Δύσης. Ο Μανουήλ πάντως, συνέχισε τις διπλωματικές του προσπάθειες, ερχόμενος σε επαφή με το Λουδοβίκο της Γαλλίας, ο οποίος τον προσκάλεσε για επίσημη επίσκεψη. Γρήγορα φρόντισε να συμφιλιωθεί με τον παλαιό του αντίπαλο Ιωάννου Ζ’, τον οποίο άφησε στη θέση του στη Βασιλεύουσα, και αφού μετέφερε την οικογένειά του στον ασφαλή περίγυρο του Μυστρά, ξεκίνησε για το Παρίσι το 1399.

Οι τελετές για την υποδοχή του Μανουήλ, ήταν σε πλήρη αντίθεση με τις αντίστοιχες που είχαν γίνει κατά την περιοδεία του πατέρα του το 1370. Ο Ιωάννης Ε’ είχε πάει σα ζητιάνος, ενώ ο Μανουήλ ως περήφανος άρχοντας. Το πέρασμα του Μανουήλ από τις διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, έχει καταγραφεί από τους Δυτικούς χρονογράφους της εποχής, τους οποίους εντυπωσίασε η ευγενής μορφή, η βαθιά λόγια μόρφωση και οι αυτοκρατορικοί τρόποι του Μανουήλ, ο οποίος «αλλάζοντας άλογα, δεν καταδεχόταν να πατήσει στο χώμα». Ήταν στα μάτια τους ο Αυτοκράτορας της Ανατολής, ο οποίος αγωνιζόταν «ως στρατιώτης του Χριστού στις επάλξεις των μαχών κατά των απίστων βαρβάρων» (J.J.Norwich). Οι διπλωματικές προσπάθειες του Μανουήλ βρήκαν ανταπόκριση σε λόγια και κάποιες οικονομικές ενισχύσεις, από τη Βενετία, Γαλλία, Αγγλία, Αραγονία και Πορτογαλία. Οι άρχοντες της Δύσης δεν κατόρθωσαν να συμφωνήσουν στην ανάληψη μεγάλης κλίμακας στρατιωτικής πρωτοβουλίας, ίσως και Σταυροφορίας, που ήταν ο μόνος τρόπος να διασωθεί το Βυζάντιο από τους Τούρκους. Η περιοδεία είχε ήδη συμπληρώσει δύο χρόνια, όταν έφτασαν τα νέα της καταστροφής του Βαγιαζήτ από τον Ταμερλάνο στη μάχη της Αγκύρας και το μαρτυρικό θάνατο του Σουλτάνου το 1401. Μετά από αυτό, ο Μανουήλ επέστρεψε στη Βασιλεύουσα.

Αμέσως, άρχισαν οι έριδες διαδοχής μεταξύ των τεσσάρων γιων του Βαγιαζήτ, που επέτρεψαν στο Βυζάντιο να σταθεί κάπως στα πόδια του. Ο Μανουήλ ακολούθησε στο σημείο αυτό ήπια πολιτική, παρακολουθώντας από μακριά τις εσωτερικές διαμάχες των Τούρκων, προκειμένου να ανασυνταχθεί, με μακροπρόθεσμο στόχο την οργάνωση μεγάλης ευρωπαϊκής εκστρατείας οριστικής εξάλειψης του Τουρκικού κινδύνου. Δεν ήταν δυνατόν όμως να μείνει εντελώς εκτός των εξελίξεων, και έτσι όταν δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς, πρόσφερε υποστήριξη στο Μωάμεθ Α’, ο οποίος ήταν ο πλέον συνεννοήσιμος από τους επίδοξους διαδόχους. Τα επόμενα χρόνια, ο Μανουήλ εξεστράτευσε στην Ελληνική χερσόνησο για να ενισχύσει τις εκεί κτήσεις της Θεσσαλονίκης και του Μυστρά. Δυστυχώς όμως, την ίδια περίοδο η Δύση βυθίστηκε στις δικές της διαμάχες, με βασικότερη αυτή του παπικού προβλήματος και των αντιπάλων παπών. Δεν ήταν δυνατό να αναμένει κανείς οποιαδήποτε βοήθεια υπό αυτές τις συνθήκες.

Ο γιος του Αυτοκράτορα Ιωάννης Η’, συμμετείχε ενεργά και σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό στις υποθέσεις του κράτους, ιδιαίτερα προς το τέλος της ζωής του Μανουήλ, όταν η κατάσταση της υγείας του είχε επιδεινωθεί. Η γνώμη του Ιωάννη ήταν να ακολουθηθεί πιο επιθετική πολιτική εναντίον των Τούρκων. Δυστυχώς, η εσφαλμένη τακτική που εφάρμοσε στο θέμα των διαδόχων του Σουλτανάτου, παρά τις προειδοποιήσεις του πατέρα του, οδήγησε στη νέα πολιορκία της Πόλεως από τον Μουράτ Β’, γιο του Μωάμεθ Α’, το 1422. Ανυπόμονος καθώς ήταν, ο Μουράτ παραιτήθηκε γρήγορα από την προσπάθειά του, τόσο γιατί βρήκε τα τείχη της Πόλεως πολύ ισχυρά για το στρατό του, όσο και γιατί επενέβη ο έμπειρος Μανουήλ και η παραδοσιακή Βυζαντινή διπλωματία.

Ένα εγκεφαλικό επεισόδιο σήμανε το ουσιαστικό τέλος της ενεργούς διακυβέρνησης από το Μανουήλ. Πέθανε την 21η Ιουλίου του 1425, αφού πρώτα εκάρη μοναχός, κατά την υστεροβυζαντινή αυτοκρατορική παράδοση, με το όνομα Ματθαίος.

Η μορφή του ξεχωρίζει στο στερέωμα των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων τόσο για τις ικανότητές του, διπλωματικές, διοικητικές και στρατιωτικές, όσο και για αυτή καθεαυτή την προσωπικότητά του. Μπορούσε να ηγηθεί των στρατευμάτων του σε μάχη το ίδιο εύκολα, όσο μπορούσε να συζητήσει και να αναλύσει με τους εκλεκτότερους λόγιους της εποχής του τα λεπτότερα θεολογικά ζητήματα. Ο Μανουήλ Β’ έδωσε ανάσα επιβίωσης και παράταση ζωής στο Βυζάντιο, χωρίς βέβαια να κατορθώσει να αναστρέψει το αναπόφευκτο της πτώσης, γεγονός που είναι βέβαιο ότι είχε από νωρίς συνειδητοποιήσει.

Ο Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος ήταν ο συγγραφέας πολλών έργων σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων γράμματα, ποιήματα, τη ζωή ενός Αγίου, θεολογικές πραγματείες (συμπεριλαμβανομένης της «Προσευχή για την Κοίμηση της Θεοτόκου») και της ρητορικής, καθώς και έναν επιτάφιο λόγο για τον αδελφό του Θεόδωρο Α’, δεσπότη Μωρέως. Επίσης έγραψε μια πραγματεία σε 157 κεφάλαια για την Λιτανεία του Αγίου Πνεύματος, ένα από τα θεμελιώδη προβλήματα της θεολογίας της Ανατολής Ελλήνων. Το πιο σημαντικό έργο του είναι το 1397 οι διάλογοι με την περσική , σε 26 διαλόγους, οι διάλογοι που διηγείται πραγματοποιήθηκε το 1391 στην Άγκυρα, το έργο είναι αφιερωμένο στον αδελφό του Θεόδωρο Α’. Ο διάλογος είναι μια προσπάθεια ο Μανουήλ να κατανοήσει το Ισλάμ, διότι υπό την προϋπόθεση ότι οι Οθωμανοί θα κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη, ήθελε να καταλάβει, όπως ήταν αυτός ο πολιτισμός που θα αντικαταστήσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Τον διαδέχτηκε ο γιος του Ιωάννης Η’ Παλαιολόγος ο οποίος συμμετείχε ενεργά στη διακυβέρνηση από το 1422, μετά από την επιδείνωση της υγείας του πατέρα του Μανουήλ Β’.

Ο Μανουήλ Β’ ανακηρύχθηκε Όσιος από την Εκκλησία μας και η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιουλίου εκάστου έτους ως Μανουήλ βασιλέως του δια του αγγελικού σχήματος μετονομασθέντος Ματθαίου.

Συνοπτικά:

Ενέργειες & Γεγονότα από τη βασιλεία του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου:

• 1396 - Ταξίδεψε στη Δυτική Ευρώπη προς αναζήτηση βοήθειας. Είχε θερμή υποδοχή σε Ρώμη, Μιλάνο, Λονδίνο και Παρίσι όπου έμεινε 2 χρόνια. Το ταξίδι του αυτό, προώθησε τους πολιτιστικούς δεσμούς μεταξύ Δύσης- Βυζαντίου. Ψάχνοντας όμως απεγνωσμένα βοήθεια, πουλούσε άγια λείψανα για να σωθεί η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. (Περισσότερα για την πώληση των άγιων λειψάνων από τον Μανουήλ Β’, πατήστε εδώ).

• Πρόσφερε το Βυζάντιο στους Ενετούς που δεν το δέχτηκαν.

• Υποδαύλισε τον εμφύλιο για τη διαδοχή του Βαγιαζήτ.

• Συμφωνία με τον σουλτάνο Μωάμεθ Α’ το 1414.

• Έχτισε το τείχος των Εξαμιλλίων στην Κόρινθο.

• Είχε αντιπαράθεση με τους Ρώσους για τον οικουμενικό ρόλο του Πατριαρχείου.

• 1415 - Σύνοδος της Κωστάντζας για να λήξει η ρήξη ανάμεσα στους τρεις Πάπες.

Πόλεμοι:

• 1394 - Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (για 8 χρόνια). Έληξε μετά τις νίκες του Ταμερλάνου στα ανατολικά.

• 1396 - Μάχη της Νικόπολης. Οι Τούρκοι νίκησαν ένα στράτευμα Δυτικών που υπέστη βαριές απώλειες. Ήταν η τελευταία πράξη των σταυροφοριών.

• 1422 - Πολιορκία της Πόλης από τον Μουράτ Β’.