Κωνσταντίνος ΣΤ’

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ (δεξιά από τον σταυρό) προεδρεύει της Εβδόμης Οικουμενικής Συνόδου*. Μικρογραφία από τις αρχές του 11ου αιώνα, από το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β’, (Βιβλιοθήκη του Βατικανού).

Ένθετο: Χρυσός σόλιδος με τις μορφές του Κωνσταντίνου ΣΤ’ και της μητέρας του Ειρήνης της Αθηναίας.

-------------------------

*Η Έβδομη Οικουμενική Σύνοδος (ονομαζόμενη και Δεύτερη Σύνοδος της Νικαίας) πραγματοποιήθηκε από τις 24 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 13 Οκτωβρίου του 787 στην Νίκαια της Βιθυνίας από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ’ και την μητέρα του, Ειρήνη την Αθηναία. Με τις αποφάσεις της συνόδου αυτής αναστηλώθηκαν οι εικόνες και καταδικάστηκε η Εικονομαχία. Είναι η τελευταία σύνοδος που θεωρείται οικουμενική από την Ανατολική Ορθόδοξο Εκκλησία. Το κύρος της αναγνωρίζεται από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και από ορισμένες Προτεσταντικές.

Γιος του Λέοντος Δ’ και της Ειρήνης της Αθηναίας, γεννημένος στις 14 Ιανουαρίου του 771. Ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ στέφθηκε βασιλεύς ήδη το 776 και ήταν ακόμα ανήλικος όταν, μετά το θάνατο του πατέρα του (8 Σεπτεμβρίου 780) έμεινε μόνος στο θρόνο και έτσι η μητέρα του Ειρήνη ανέλαβε την κηδεμονία του δεκάχρονου Κωνσταντίνου.

* Τα σπουδαιότερα γεγονότα μέχρι την ενηλικίωση του Κωνσταντίνου ήταν:

•Η εξουδετέρωση συνωμοσίας εικονομάχων αρχόντων που σκόπευαν ν’ ανεβάσουν στον θρόνο τον ετεροθαλή αδελφό του Λέοντα Δ’, καίσαρα Νικηφόρο.

•Η στάση του στρατηγού της Σικελίας Ελπίδιου, που κατεστάλη επίσης.

•Οι πολεμικές επιχειρήσεις κατά των Αράβων στην Μικρά Ασία που κατέληξαν σε συνομολόγηση ειρήνης με ταπεινωτικούς για την αυτοκρατορία όρους.

•Η καταστολή των εξεγέρσεων σλαβικών φύλων της Ελληνικής Χερσονήσου από τον έμπιστο της Ειρήνης ευνούχο Σταυράκιο.

•Η εγκατάλειψη της συμμαχίας με τους Λομβαρδούς και η προσέγγιση με τον Καρλομάγνο, στα πλαίσια της οποίας αρραβωνιάστηκε ο Κωνσταντίνος με την κόρη του ρήγα των Φράγκων Ροτρούδη (Ερυθρώ κατά τους Βυζαντινούς).

•Η εκλογή ως Πατριάρχη του Ταράσιου, η διάλυση του εικονομαχικού στρατού της Κωνσταντινούπολης και η Εβδόμη Οικουμενική Σύνοδος, που αναστήλωσε για πρώτη φορά τις εικόνες.

Η μητέρα του ανήλικου Κωνσταντίνου, Ειρήνη, άδραξε την ευκαιρία να κυβερνήσει αντί του γιου της. Ο στρατός όμως δεν την ήθελε… Προσπάθησαν να στέψουν κάποιον από τους αδερφούς του Λέοντα Δ’, αλλά δεν την ήξεραν καλά… Η Ειρήνη τους πρόλαβε και φυλάκισε τους αδερφούς σε μοναστήρι. Ακολούθησε “ξεκαθάρισμα” στο στρατό, με φυλακίσεις και εκτελέσεις των αντιφρονούντων. Ήταν πια ελεύθερη να αφοσιωθεί στην αντιμετώπιση του μεγαλύτερου προβλήματος της αυτοκρατορίας: την Εικονομαχία…

Κατά την περίοδο της ανηλικότητας του Κωνσταντίνου ουσιαστικά (όπως αναφέραμε παραπάνω), την διεύθυνση της Αυτοκρατορίας είχε η Ειρήνη, η οποία προχώρησε στην αναστήλωση των εικόνων μετά την Ζ’ Οικουμενική σύνοδο*.

Με την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας, δόθηκε επισήμως τέλος στη διαμάχη. Όμως ο λαός δεν ικανοποιήθηκε. Οι εικονομάχοι θεωρούσαν ότι έβγαιναν νικητές οι εικονολάτρες, οι οποίοι είχαν την πεποίθηση ότι τα μέτρα ήταν υπερβολικά ήπια. Η Ειρήνη άρχισε να κάνει λάθη. Εστίασε όλη την ενέργεια και την προσοχή της στην εικονομαχία και παραμέλησε την ασφάλεια της αυτοκρατορίας από τους εξωτερικούς εχθρούς. Σαρακηνοί και Άραβες απειλούσαν τα εδάφη της αυτοκρατορίας και η βασιλομήτωρ αναγκάστηκε να “αγοράσει” την ειρήνη, παραχωρώντας στους εχθρούς υπέρογκα ποσά. Ο στρατός προσπάθησε για ακόμα μία φορά να διώξει την Αυτοκράτειρα και να επαναφέρει στο θρόνο τον γιο της, Κωνσταντίνο, ο οποίος είχε μεγαλώσει και μπορούσε να κυβερνήσει. Η βασιλομήτωρ κατάφερε να καταπνίξει την στάση, εξόρισε τους συνωμότες και φυλάκισε τον γιο της. Όμως πριν να προλάβει να χαρεί το θρίαμβό της, ξέσπασε επανάσταση στις ανατολικές περιοχές του Βυζαντίου και αυτή τη φορά, η Ειρήνη υπέκυψε στις πιέσεις. Ο Κωνσταντίνος ανέλαβε επισήμως την αυτοκρατορία και φυλάκισε τη φιλόδοξη μητέρα του. Προσπάθησε να κυβερνήσει, αλλά αποδείχτηκε ανίκανος. Η εκστρατεία του στη Βουλγαρία απέτυχε παταγωδώς και πολύ σύντομα αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια της μητέρας του. Η επιστροφή της Ειρήνης δυσαρέστησε τόσο το στρατό, που εξεγέρθηκε εναντίον του. Οι φυλακισμένοι αδερφοί του Λέοντα Δ’  προσπάθησαν να την εξοντώσουν, αλλά η αεικίνητη Ειρήνη τους αποτελείωσε. Τύφλωσε τον μεγαλύτερο, έκοψε τη γλώσσα των υπολοίπων και τους εξόρισε από την αυτοκρατορία. Κανείς δεν θα έμπαινε εμπόδιο στο δρόμο της προς την εξουσία, ούτε καν ο γιος της...

Το 790 ο Κωνσταντίνος ήταν είκοσι χρόνων και έπρεπε πια ν’ αναλάβει την εξουσία. Αλλά η Ειρήνη δεν σκόπευε να την εγκαταλείψει. Είχε διαλύσει τον αρραβώνα με την Ροτρούδη για να μη ισχυροποιηθεί ο γιος της, και τον πάντρεψε, παρά την θέλησή του, με την Μαρία της Αμνίας. Ο δε ευνοούμενός της Σταυράκιος ήλεγχε τον κρατικό μηχανισμό σε βαθμό που κανείς δεν έδινε την παραμικρή σημασία στον Κωνσταντίνο. Συνεννοήθηκε τότε αυτός με λίγους άρχοντες να συλλάβει και να εξορίσει την μητέρα του στην Σικελία. Αλλά η Ειρήνη πληροφορήθηκε τα πάντα διά του Σταυράκιου, συνέλαβε, κούρεψε, έδειρε κι εξόρισε τους συνωμότες, τον δε Κωνσταντίνο τον έβρισε, τον χαστούκισε και τον έθεσε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Ύστερα ζήτησε από τον στρατό να ορκιστεί ότι όσο ζούσε αυτή δεν θ’ αναγνώριζε τον Κωνσταντίνο ως βασιλιά.

Ο νέος στρατός που συγκρότησε ο Σταυράκιος στα ευρωπαϊκά θέματα, μετά την διάλυση του εικονομαχικού, ορκίστηκε βέβαια αμέσως. Αλλά ο στρατός της Ανατολής αντέδρασε. Εντονότερα αντέδρασε ο στρατός του θέματος των Αρμενιακών που αρνήθηκε τον όρκο και την πρόταξη του ονόματος της Ειρήνης αυτού του Κωνσταντίνου, όπως επίσης ζητήθηκε. Η Ειρήνη έστειλε τον σπαθάριο Αλέξιο Μουσελέμ για να συνετίσει τους Αρμενιακούς αλλά αυτός προσχώρησε στο κίνημα και ανέλαβε την αρχηγία των εξεγερμένων. Τώρα όλος ο στρατός της Ανατολής επευφήμησε τον Κωνσταντίνο ως μόνο βασιλιά και προχώρησε προς την Κωνσταντινούπολη. Η Ειρήνη, που δεν μπορούσε βέβαια να βασιστεί στον στρατό του Σταυράκιου, αναγκάστηκε να ελευθερώσει τον Κωνσταντίνο που έσπευσε να συναντήσει τον στρατό της Ανατολής που τον αναγνώρισε μονοκράτορα και αποκήρυξε την Ειρήνη. Ύστερα ο Κωνσταντίνος μπήκε στην Πόλη, και ο Σταυράκιος, καθώς και όλοι οι ευνούχοι του Παλατιού εξορίστηκαν. Η Ειρήνη περιορίστηκε στο ανάκτορο του Ελευθερίου όπου είχε τους θησαυρούς της.

Τον Απρίλιο του 791 εξεστράτευσε ο Κωνσταντίνος κατά των Βουλγάρων κ’ ύστερα από μιαν αψιμαχία και μόνο επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Εξ ίσου αναποτελεσματική ήταν και μία εκστρατεία του στην Κιλικία κατά των Αράβων τον Σεπτέμβριο.

Ύστερα ο Κωνσταντίνος ανακάλεσε την μητέρα του και την αποκατέστησε πλήρως. Η βασιλεία ήταν πάλι “Κωνσταντίνου και Ειρήνης”. Και πάλι όμως οι Αρμενιακοί αρνήθηκαν να δεχτούν την νέα τροπή των πραγμάτων και απαίτησαν να τεθεί εκ νέου επί κεφαλής τους ο Αλέξιος Μουσελέμ, που βρισκόταν στην Βασιλεύουσα τιμημένος από τον Κωνσταντίνο με τον τίτλο του πατρικίου.

Αλλά η Ειρήνη -και ο επίσης ανακληθείς Σταυράκιος- ήλεγχαν πλήρως την κατάσταση. Ο Αλέξιος κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία, δάρθηκε, κουρεύτηκε και φυλακίστηκε. Ύστερα ο Κωνσταντίνος εξεστράτευσε και πάλι κατά των Βουλγάρων αλλά υπέστη δεινή ήττα με μεγάλες απώλειες. Μεταξύ των πολλών στρατηγών που έπεσαν στην μάχη ήταν και ο γηραιός στρατηγός του Κωνσταντίνου Ε’, Μιχαήλ Λαχανοδράκων.

Αγανακτισμένος ο στρατός από τις τόσες συμφορές αποφάσισε ν’ απαλλαγεί από μητέρα και γιο και ν’ αναγορεύσει αυτοκράτορα τον καίσαρα Νικηφόρο, εκείνον που είχαν συνωμοτήσει ν’ ανεβάσουν στον θρόνο οι εικονομάχοι στην αρχή της βασιλείας. Αλλά η Ειρήνη πρόλαβε, τύφλωσε τον Νικηφόρο και γλωσσοκόπησε τους τέσσερις αδελφούς του. Τυφλώθηκε και ο Αλέξιος Μουσελέμ.

Τότε οι Αρμενιακοί στασίασαν αναφανδόν και νίκησαν τους στρατηγούς που στάλθηκαν εναντίον τους. Αλλά την άνοιξη του 793 νικήθηκαν με προδοσία. Εκτός από τις άλλες τιμωρίες που τους επιβλήθηκαν, χίλιοι από αυτούς οδηγήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και στίχθηκαν στα μέτωπά τους με μελάνη οι λέξεις “αρμενιακός επίβουλος”. Ύστερα εξορίστηκαν στην Σικελία και σε άλλα νησιά.

Έτσι ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου και η βασιλομήτωρ Ειρήνη, πιστή σύμβουλός του. Φαινομενικά, όλα κυλούσαν ήρεμα στη βασιλική οικογένεια. Όμως η Ειρήνη δεν είχε καταθέσει ακόμα τα όπλα. Έπεισε τον Κωνσταντίνο να χωρίσει τη νόμιμη σύζυγό του (ύστερα από επτά χρόνια γάμου) και να παντρευτεί την ερωμένη του, Θεοδότη, γόνου της οικογένειας των Στουδιτών.

Ο Κωνσταντίνος, από σφοδρό έρωτα προς την Θεοδότη απέπεμψε αδίκως την Μαρία παρά τις παραστάσεις του πατριάρχη Ταρασίου και την έκλεισε σε μονή, μαζί με τις κόρες τους Ευφροσύνη και Ειρήνη.

Η κίνηση του αυτοκράτορα συγκλόνισε τον  θρησκόληπτο λαό, που αντιμετώπισε τον ηγεμόνα ως μοιχό και ανήθικο. Το σκάνδαλο ήταν μέγα. Ο πατριάρχης Ταράσιος είχε προσπαθήσει να αποτρέψει τον Κωνσταντίνο αλλά τελικά υποχρεώθηκε να επιτρέψει σ’ ένα ιερέα των ανακτόρων να τελέσει τον γάμο. Ο ηγούμενος της μονής του Σακκουδίωνος Πλάτων και ο ανεψιός του Θεόδωρος ο Στουδίτης αντέδρασαν έντονα και καταδίκασαν τον πατριάρχη και όλους όσοι αναγνώρισαν τον γάμο, τον οποίο θεώρησαν μοιχεία. Ο Κωνσταντίνος φυλάκισε τον Πλάτωνα κι εξόρισε τον Θεόδωρο και άλλους μοναχούς στην Θεσσαλονίκη.

Αλλά κι αυτός ο γάμος ήταν μέρος του σχεδίου της Ειρήνης για να υπονομεύσει τον γιο της, δεδομένου ότι ήταν αυτή που του υπέβαλε την ιδέα για να προκαλέσει την απέχθεια του λαού για την συμπεριφορά του. Στους δε αντιδρώντες μοναχούς παρείχε την υποστήριξή της.

Τον Οκτώβριο του 796 ο Κωνσταντίνος απέκτησε γιο από την Θεοδότη. Η θέση του εδραιωνόταν έτσι και η Ειρήνη ενέτεινε τις υπονομευτικές της προσπάθειες. Έτσι, όταν τον Μάρτιο της άλλης χρονιάς εξεστράτευσε εναντίον των Αράβων, ο Σταυράκιος και οι άλλοι με τους οποίους η Ειρήνη τον είχε περιστοιχίσει, τον παραπλάνησαν ως προς την παρουσία Αραβικού στρατού στην περιοχή και απέτρεψαν την σύγκρουση φοβούμενοι νίκη του και θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη.

Το αστέρι του Κωνσταντίνου άρχισε να σβήνει…

Έτσι η βασιλομήτωρ είχε πια καταστρέψει τη δημόσια εικόνα του γιου της και αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα για το τελειωτικό χτύπημα…

Όταν πέθανε ο γιος του Κωνσταντίνου, (αρχές Ιουλίου του 797), η Ειρήνη έστειλε ένα απόσπασμα για να συλλάβει τον Κωνσταντίνο αλλά αυτός πρόλαβε να μπει σε πλοίο και να περάσει στην ασιατική ακτή της Προποντίδος σκοπεύοντας να καταφύγει στον στρατό της Ανατολής. Αλλά είχε μαζί του τους ανθρώπους της μητέρας του προς τους οποίους αυτή διαμήνυσε ότι, αν δεν ενεργούσαν όπως είχε συμφωνηθεί, θα έθετε υπ’ όψιν του γιου της τις αποδείξεις των συνεννοήσεων που είχαν μαζί της.

Τον Δεκαπενταύγουστο του 797, οι άνθρωποι της Ειρήνης, συνέλαβαν τον Κωνσταντίνο και τον έσυραν στο παλάτι.

Η Ειρήνη διέταξε να τον τυφλώσουν και κατά ειρωνεία της ιστορίας τυφλώθηκε στην αίθουσα της πορφύρας του Παλατιού, όπου είχε γεννηθεί.

Η εντολή εκτελέστηκε με τέτοια σφοδρότητα, που ο Κωνσταντίνος πέθανε από αιμορραγία μετά από λίγες μέρες. Η βασιλομήτωρ ήταν πια ελεύθερη να γίνει Αυτοκράτειρα…

Η εξουσία λοιπόν περιήλθε πλέον στη βασιλομήτορα Ειρήνη την Αθηναία και έτσι η “φιλόστοργη” μητέρα έμεινε μόνη στον θρόνο.

Η Ειρήνη βασίλευσε έκτοτε μόνη της ως “Αυτοκράτωρ Ρωμαίων” μέχρι το 802, οπότε ανατράπηκε από τον γενικό λογοθέτη Νικηφόρο, που την διαδέχθηκε.

Οι πηγές ισχυρίζονται πως η Ειρήνη δεν είχε ανάμειξη στην τύφλωση γιου της, αλλά η πράξη αποδιδόταν σαφώς στις δικές της ενέργειες. Ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ πέθανε στην εξορία λίγες μέρες αργότερα στην Πρίγκηπο στις 19 Αυγούστου του 797 και τάφηκε στη μονή της Ευφροσύνης που είχε ιδρύσει η μητέρα του.

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ είχε την προσωνυμία “ο Τυφλός” επειδή τον τύφλωσαν μετά την εκθρόνισή του.

Αυτό δεν ήταν και τόσο ασυνήθιστο. Πέντε Βυζαντινοί αυτοκράτορες τυφλώθηκαν από αντιπάλους και σφετεριστές. Ένας από αυτούς μάλιστα (Ισαάκιος Άγγελος) επανήλθε στην εξουσία όντας τυφλός.

Δύο στοιχεία πρέπει να έκαναν την περίπτωση του Κωνσταντίνου ΣΤ’ ξεχωριστή και χάρισαν σ’ αυτόν ειδικά τον τίτλο του Τυφλού: Πρώτον, ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που τυφλώθηκε και, δεύτερον, τυφλώθηκε κατά διαταγή της μητέρας του, Ειρήνης...

Σε γενικές γραμμές ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ ήταν ένας αδύναμος ηγέτης. Αρχικά υπό την επιρροή της μητέρας του, αλλά δεν έκανε και πολλά όταν κυβέρνησε μόνος του. Οι εκστρατείες του ήταν θλιβερές. Πάντως δεν είχε μεγάλες αποτυχίες (όπως άλλοι πιο ικανοί). Η βασιλεία του ήταν μια συνεχής πάλη εξουσίας με αντίπαλο τη ίδια του τη μάνα…

Αυτή η περίοδος είναι μια χαρακτηριστική εικόνα όλων εκείνων των στοιχείων στο Βυζάντιο (ίντριγκες, προδοσίες, ακρωτηριασμοί, συνωμοσίες, αστάθεια) που συνοψίζονται στην αρνητική έκφραση "Βυζαντινισμός"…

___________

*Η Έβδομη Οικουμενική Σύνοδος (ονομαζόμενη και Δεύτερη Σύνοδος της Νικαίας) πραγματοποιήθηκε από τις 24 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 13 Οκτωβρίου του 787 στην Νίκαια της Βιθυνίας από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ’ και την μητέρα του, Ειρήνη την Αθηναία. Με τις αποφάσεις της συνόδου αυτής αναστηλώθηκαν οι εικόνες και καταδικάστηκε η Εικονομαχία. Είναι η τελευταία σύνοδος που θεωρείται οικουμενική από την Ανατολική Ορθόδοξο Εκκλησία. Το κύρος της αναγνωρίζεται από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και από ορισμένες Προτεσταντικές.