Λέων Ε’ ο Αρμένιος

Η ανακήρυξη του Λέοντα Ε’ ως αυτοκράτορα, σε μικρογραφία από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, περί τα τέλη του 12ου με αρχές 13ου αιώνα, (Biblioteca Nacional de España in Madrid).

Ένθετα: επάνω αριστερά, χρυσός σόλιδος με τη μορφή του Λέοντα και επάνω δεξιά Φόλλις (είδος χάλκινου νομίσματος στη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή αυτοκρατορία) επίσης με τη μορφή του Λέοντα.

Ο Λέων γεννήθηκε στην Αρμενία και ήταν γιος του αρμενικής και ασσυριακής καταγωγής πατρικίου Βάρδα. Υπηρέτησε στην προσωπική φρουρά του πατρικίου και στρατηγού του Θέματος των Ανατολικών Βαρδάνη, του αποκαλούμενου Τούρκου, μαζί με τον μέλλοντα αυτοκράτορα Μιχαήλ και τον μέλλοντα στασιαστή Θωμά τον Σλάβο. Όταν ο Βαρδάνης στασίασε το 803 κατά του αυτοκράτορα Νικηφόρου Α’, ο Λέων και ο Μιχαήλ τον εγκατέλειψαν. Ο αυτοκράτορας αντάμειψε τον Λέοντα με ένα αρχοντικό στην Κωνσταντινούπολη και το αξίωμα του κόμη των φοιδεράτων. Ο Λέων διακρίθηκε στους κατά των Αράβων αγώνες αλλά μια ήττα που προκλήθηκε από αμέλειά του όταν ήταν υποστράτηγος του Θέματος των Ανατολικών και η απώλεια του στρατιωτικού ταμείου του στοίχισαν καθαίρεση, ξυλοδαρμό, κούρεμα και εξορία.

Το 811, μετά την καταστροφική ήττα του Βυζαντινού στρατού από τους Βουλγάρους του Κρούμου στη Μάχη της Πλίσκας και το θάνατο του Νικηφόρου Α’, ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ Α’ Ραγκαβές ανακάλεσε τον Λέοντα από την εξορία και τον αναγόρευσε στρατηγό του Θέματος των Ανατολικών. Ο Λέων ήταν ήδη φίλος του Μιχαήλ πριν ο δεύτερος γίνει αυτοκράτορας αλλά έχει διατυπωθεί και η υποψία ότι η γυναίκα του Λέοντα ήταν ερωμένη του αυτοκράτορα.

Ως στρατηγός των Ανατολικών, ο Λέων καταδίωξε, σύμφωνα με την τότε πολιτική του Μιχαήλ Α’, τους αιρετικούς Παυλικιανούς και Αθίγγανους.

Διαδέχθηκε τον Μιχαήλ Α’ τον Ραγκαβέ ύστερα από τη μεγάλη ήττα που υπέστη ο Μιχαήλ στη μάχη της Βερσινικίας, κοντά στην Αδριανούπολη, από το βασιλιά των Βουλγάρων Κρούμμο.

Πιο συγκεκριμένα, το 813, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Α’ ανέλαβε, καθυστερημένα, δράση εναντίον των Βουλγάρων του Κρούμου οι οποίοι συνέχιζαν να λεηλατούν τη Θράκη και κατέλαβαν τη Μεσημβρία. Στο μεγάλο εκστρατευτικό σώμα που συγκέντρωσε, συμμετείχαν και δυνάμεις του μικρασιατικού θεματικού στρατού υπό τον Λέοντα Αρμένιο. Όμως ο Μιχαήλ, ακόμη μια φορά, επέδειξε αδράνεια καθυστερώντας αδικαιολόγητα να επιτεθεί εναντίον των Βουλγάρων. Τελικά, αυτοί εισέβαλλαν πάλι στη Θράκη και πλησίασαν το στρατό του ο οποίος είχε στρατοπεδεύσει κοντά στην Αδριανούπολη. Η συνεχής αναβλητικότητα του αυτοκράτορα επέτεινε την πτώση του ηθικού του βυζαντινού στρατού. Όταν τελικά, στη Βερσινικία, άρχισε η σύγκρουση, ολόκληρα σώματα του βυζαντινού στρατού τράπηκαν σε φυγή κατά την πρώτη συμπλοκή και η ήττα ήταν ξανά ολοκληρωτική για την αυτοκρατορία. Κάποιες βυζαντινές πηγές κάνουν λόγο για εσκεμμένη φυγή του Λέοντα, με σκοπό να ηττηθεί ο αυτοκράτορας και να καταλάβει αυτός το θρόνο, άλλοι όμως τον αθωώνουν από αυτή τη βαριά κατηγορία. Το γεγονός ότι υπάρχουν χρονογράφοι (εικονόφιλοι βέβαια) που αμφιβάλλουν για την εκδοχή της προδοσίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για προσπάθεια σπίλωσης του Λέοντα λόγω της εικονομαχικής πολιτικής του. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι και σήμερα οι ιστορικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο αν πράγματι ο Λέοντας, ενεργώντας κατ' αυτό τον τρόπο, από πρόθεση πρόδωσε τον αυτοκράτορά του. Έτσι, άλλοι στηρίζουν την εκδοχή της εγκληματικής αμέλειας ή προδοσίας και άλλοι δίνουν βάρος στο χαμηλό ηθικό και την ελλιπή εκπαίδευση των βιαστικά στρατολογημένων νεοσύλλεκτων από τα μικρασιατικά θέματα, απορρίπτοντας την εκδοχή της προδοσίας ως προπαγάνδα των εικονόφιλων.

Μετά την ολοκληρωτική ήττα του αυτοκρατορικού στρατού, ο Κρούμος ήταν πια ελεύθερος να λεηλατεί ολόκληρη τη Θράκη, φτάνοντας μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Τα εναπομείναντα στην Αδριανούπολη σώματα του στρατού στασίασαν και προκάλεσαν την παραίτηση του Μιχαήλ Α’, ως υπευθύνου της καταστροφής. Μετά από επανειλημμένες παρακλήσεις στρατού και φίλων, και τη σύμφωνη γνώμη του παραιτηθέντα αυτοκράτορα Μιχαήλ, και παρά τους αρχικούς (και, κατά μία άποψη, σκηνοθετημένους) δισταγμούς, ο Λέων δέχτηκε το αξίωμα. Στη συνέχεια, έστειλε επιστολή στον Πατριάρχη Νικηφόρο, καθησυχάζοντας τις ανησυχίες του τελευταίου για πιθανή αναβίωση της εικονομαχίας. Έτσι, στις 11 Ιουλίου του 813, στέφθηκε επισήμως στην Αγιά Σοφιά αυτοκράτορας ως Λέων Ε’ από τον πατριάρχη Νικηφόρο, με τη συγκατάθεση του ανώτερου κλήρου και των εικονοφίλων.

Μετά την εκθρόνισή του ο Μιχαήλ κλείστηκε σε μοναστήρι στη νήσο Πρώτη όπου και πέθανε στις 11 Ιανουαρίου του 844.

Λέγεται δε ότι ο Μιχαήλ και τα παιδιά του Ευστάθιος - Θεοφύλακτος και Νικήτας, ευνουχίστηκαν με διαταγή του Λέοντα, για να μη μπορούν, μελλοντικά, να προβάλλουν ως ανταπαιτητές του θρόνου. Ο Νικήτας επίσης έλαβε το ιερατικό σχήμα, έφθασε στο ανώτερο αξίωμα και διατέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως με το αρχιερατικό όνομα Ιγνάτιος, (ψηφιδωτό με τη μορφή του βρίσκεται στο βόρειο τύμπανο στην Αγιά Σοφιά).

Όσο τώρα για τον Λέοντα, σαν αυτοκράτορας, ήταν ικανός ηγέτης. Οι κινήσεις του ήταν προσεκτικές και συνήθως σωστές. Ήταν μάλλον δημοφιλής αν και εικονομάχος. Η ικανότητά του στη διαχείριση των υποθέσεων του κράτους αναγνωρίστηκε ακόμα κι από τους αντιπάλους του. Οι στρατιωτικές του επιχειρήσεις εναντίον Βουλγάρων και Αράβων δεν ήταν εντυπωσιακές αλλά ήταν επιτυχείς.

Όταν ο Κρούμμος της Βουλγαρίας έφτασε μέχρι τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως ο Λέων προσπάθησε να τον παρασύρει και να τον σκοτώσει σε ενέδρα αλλά απέτυχε. Μετά το θάνατο του Κρούμμου όμως, νίκησε τους Βουλγάρους στη Μεσημβρία το 814.

Επίσης είχε μικρές επιτυχίες εναντίον των Αράβων επιτιθέμενος στα παράλια της Αιγύπτου και ανακτώντας κάποια φρούρια στην Μικρά Ασία.

Άσκησε διώξεις εναντίον των Παυλικανών ενώ το 815 συμφώνησε σε τριακονταετή ειρήνη με τους Βουλγάρους. Έτσι η συνοριακή γραμμή επιστρέφει στα όρια του 780.

Ο Λέων αναζωπύρωσε την Εικονομαχία καλώντας σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 815. Εξόρισε τον Θεόδωρο τον Στουδίτη και απαλλοτρίωσε τις περιουσίες των μονών. Η αναμόχλευση της Εικονομαχίας ήταν μέγα λάθος για τον Λέοντα, η οποία Εικονομαχία δημιουργεί ξανά προβλήματα, αλλά παρ’ όλα αυτά το κράτος ανακάμπτει.

Ο Λέων ο Ε’ δολοφονήθηκε ανήμερα τα Χριστούγεννα του 820. Η δολοφονία του υπήρξε αποτέλεσμα της τυφλής σύγκρουσης στην οποία είχε οδηγήσει η εικονομαχία. Σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα μίσους και αδιαλλαξίας ο Λέων απομάκρυνε τον εικονολάτρη Πατριάρχη Νικηφόρο και τον αντικατέστησε με τον Θεόδοτο Κασσιτερά, που διέταξε την απομάκρυνση των εικόνων από τις εκκλησίες. Οι επίσκοποι που διαφωνούσαν εξορίζονταν και αφορίζονταν.

Μεγάλα τμήματα του στρατεύματος αντέδρασαν. Επικεφαλής των αντιφρονούντων τέθηκε ο παλιός σύντροφος του Λέοντος, στρατηγός Μιχαήλ, από το Αμόριο της Φρυγίας.

Ο Μιχαήλ συνελήφθη και φυλακίστηκε στο παλάτι, όπου δρούσαν συστηματικά πολλοί συνωμότες. Τη νύχτα των Χριστουγέννων του 820, μεταμφιεσμένοι σε μοναχούς, μπήκαν κρυφά στο εκκλησάκι του Αγίου Στεφάνου, στα ανάκτορα, όπου έψελνε ο αυτοκράτωρ Λέοντας. Χίμηξαν επάνω του με σπαθιά και μαχαίρια. Εκείνος αμύνθηκε με ένα μεγάλο σταυρό. Όμως οι δολοφόνοι ήταν πολλοί και τον σκότωσαν. Αμέσως απελευθέρωσαν τον Μιχαήλ και τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα με τις αλυσίδες της φυλακής ακόμα γύρω από τα πόδια του.

Η οικογένεια του Λέοντος εξορίστηκε στην Πρώτη των Πριγκιποννήσων, όπου παίχτηκε και η τελευταία πράξη του δράματος:

Όπως έγινε και με τα παιδιά του προκατόχου του Μιχαήλ Α’, οι τέσσερις γιοί του Λέοντα, μεταξύ αυτών και ο πρώην συν-αυτοκράτορας Συμβάτιος, ευνουχίστηκαν για να μη μπορέσουν να διεκδικήσουν, μελλοντικά, το θρόνο (το νεότερο από αυτά πέθανε από το τραύμα). Όλη η οικογένεια, συμπεριλαμβανόμενης της δεύτερης γυναίκας του Λέοντα, Θεοδοσίας, κλείστηκε σε μοναστήρια των νησιών Πρώτη και Χάλκη.

Κρίνοντας τον Λέοντα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από σημαντικές επιτυχίες, σε μια πολύ δύσκολη εποχή για την αυτοκρατορία. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις ικανότητές του στη διαχείριση των υποθέσεων του κράτους παραδέχτηκαν ακόμη και άσπονδοι εχθροί του όπως ο πατριάρχης Νικηφόρος: "ει και αλάστορα, αλλ' ουν επιμελητήν των κοινών η πόλις άνδρα απώλεσεν" (Ήταν καταστροφέας (εννοεί της Εκκλησίας), αλλά όμως το κράτος έχασε ένα άξιο κυβερνήτη).