Νικηφόρος Γ’ Βοτανειάτης

Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ’ Βοτανειάτης πλαισιωμένος από τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Από τις συλλογές “κηρύγματα για την Παναγία” του μοναχού Ιωάννη Κοκκινόβαφου, 
(Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).

Ο Νικηφόρος Γ’ Βοτανειάτης ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 1078 έως το 1081. Ανήκε σε οικογένεια που ισχυριζόταν ότι καταγόταν από τη βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων.

Υπηρέτησε ως στρατηγός υπό τους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Θ’ και Ρωμανό Δ’ Διογένη, και την περίοδο βασιλείας του Μιχαήλ Ζ’ Δούκα έγινε κυβερνήτης του θέματος Ανατολής και διοικητής του στρατού στην Ασία. Επίσης διετέλεσε δούξ (διοικητής της Αντιόχειας και διοικητής της Εδέσσης) και κατείχε επίσης τους τίτλους του μάγιστρου και βεστάρχη.

Το 1078 επαναστάτησε ενάντια στο αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ’ και στον υπουργό οικονομικών του Νικηφορτζή και με τη σύμπραξη των Σελτζούκων Τούρκων βάδισε προς τη Νίκαια, όπου ανακήρυξε τον εαυτό του αυτοκράτορα. Αντιμέτωπος με έναν άλλο επαναστάτη στρατηγό, το Νικηφόρο Βρυέννιο, η εκλογή του επικυρώθηκε από την αριστοκρατία και τον κλήρο, ενώ ο Μιχαήλ Ζ’ παραιτήθηκε από το θρόνο και έγινε μοναχός. Το Μάρτιο ή Ιούνιο του 1078, ο Νικηφόρος Γ’ Βοτανειάτης μπήκε θριαμβευτικά στην Κωνσταντινούπολη και στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Κοσμά Α’. Με τη βοήθεια του στρατηγού του Αλέξιου Κομνηνού, αντιμετώπισε το Βρυέννιο και άλλους αντιπάλους, αλλά απέτυχε να εκδιώξει τους Τούρκους από τη Μικρά Ασία.

Για να ενισχύσει τη θέση του, ο Νικηφόρος Γ’ επεδίωξε να παντρευτεί την Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, μητέρα του Μιχαήλ Ζ’ και χήρα του Κωνσταντίνου Ι’ και Ρωμανού Δ’. Αυτό το σχέδιο υπονομεύτηκε από τον Καίσαρα Ιωάννη Δούκα και ο Νικηφόρος τελικά παντρεύτηκε τη Μαρία της Αλανίας, τη χήρα του Μιχαήλ Ζ’, κατά παράβαση των εκκλησιαστικών κανόνων. Παρόλα ταύτα, ο Νικηφόρος Γ’ δεν αναγνώρισε τα δικαιώματα διαδοχής του γιου της Μαρίας Κωνσταντίνου Δούκα, κάτι που τον εξέθεσε στις υποψίες και συνωμοσίες του εναπομείναντος τμήματος της οικογένειας των Δουκών. Ο τρόπος διοίκησής του δημιούργησε αντιπάθειες, καθώς οι σύμβουλοί του αποξένωσαν πολλούς παλαιούς αυλικούς, και απέτυχε να σταματήσει την υποτίμηση του ρωμαϊκού νομίσματος.

Ο Νικηφόρος Γ’ σταδιακά εξαρτήθηκε από την υποστήριξη του Αλεξίου Κομνηνού, που αντιμετώπισε με επιτυχία την επανάσταση του Νικηφόρου Βασιλάκιου στα Βαλκάνια (1079) και επιφορτίστηκε να καταστείλει την επανάσταση του Νικηφόρου Μελισσηνού στην Ανατολή (1080). Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας ήρθε επίσης αντιμέτωπος με εισβολές ξένων λαών, καθώς ο Νορμανδός Δούκας Ροβέρτος Γυισκάρδος της Απουλίας κήρυξε πόλεμο με το πρόσχημα της υπεράσπισης των δικαιωμάτων στο θρόνο του νεαρού Κωνσταντίνου Δούκα, που είχε μνηστευτεί την κόρη του Ροβέρτου Έλενα. Ενώ εμπιστεύτηκε στον Αλέξιο σημαντικές ένοπλες δυνάμεις για να αντιμετωπίσει την επικείμενη επίθεση των Νορμανδών, οι Δούκες, καθοδηγούμενοι από τον καίσαρα Ιωάννη, συνωμότησαν για να καταλύσουν την εξουσία του και να τον αντικαταστήσουν με τον Αλέξιο.

Αποτυγχάνοντας να εξασφαλίσει την υποστήριξη είτε των Σελτζούκων Τούρκων είτε του Νικηφόρου Μελισσηνού (και οι δύο ήταν παραδοσιακοί εχθροί του), ο Νικηφόρος Γ’ αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το θρόνο (για να αναλάβουν οι Κομνηνοί) ύστερα από ένα αιματηρό πραξικόπημα το 1081. Ο εκθρονισμένος αυτοκράτορας αποσύρθηκε σε μοναστήρι, που ο ίδιος είχε επιχορηγήσει, και πέθανε αργότερα, στις 10 Δεκεμβρίου του 1081.

Επίσης στην εποχή του κυκλοφόρησαν ιστάμενα και τεταρτηρά από ήλεκτρο, αργυρά ολόκληρα ή στα 2/3 του μιλιαρησίου και χάλκινες φόλλεις. Το ότι δεν κόπηκαν χρυσά νομίσματα αλλά μόνο εξ ηλέκτρου, φανερώνει τη μεγάλη οικονομική κατάπτωση.

Σε γενικές γραμμές ο Νικηφόρος Γ’ δεν άφησε το σημάδι του και δεν πέτυχε τίποτα εκτός από την αναχαίτιση κάποιων εξεγέρσεων. Δεν επιβίωσε τελικά σε μια περίοδο προδοσιών, συνωμοσιών και εξεγέρσεων αφού βασιζόταν σε άλλες ισχυρές φυσιογνωμίες που τελικά τον πρόδωσαν.